Ιστορία της πόλης

Η Θεσσαλονίκη είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας και πρωτεύουσα του Νομού Θεσσαλονίκης. Είναι μια πόλη με πλούσια ιστορία που προσελκύει το ενδιαφέρον των ιστορικών ερευνητών, αρχαιολόγων και εθνολόγων.

Ιδρύθηκε το 315 π.Χ. από τον τότε βασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρο και πήρε το όνομά της από την ετεροθαλή αδερφή του Μ. Αλεξάνδρου και γυναίκα του ιδρυτή της πόλης Κασσάνδρου, Θεσσαλονίκη. Η Θεσσαλονίκη ονομάστηκε έτσι από τον πατέρα της Φίλιππο κατά την γέννηση της, καθώς ο πρώτος μόλις είχε πετύχει σημαντική νίκη κατά των Θεσσαλών.

Σημαντικό κέντρο για τον αρχαίο Ελληνικό, Ρωμαϊκό και Βυζαντινό πολιτισμό, η Θεσσαλονίκη απαριθμεί μνημεία από όλο το φάσμα του ιστορικού χρόνου.

Σε όλες τις ιστορικές περιόδους η Θεσσαλονίκη υπήρξε κοσμοπολίτικη και οικονομικά εύρωστη πόλη. Τη μεγαλύτερη ακμή γνώρισε κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Έμποροι από όλη την Ελλάδα αλλά και από άλλες χώρες (όπως τη Σερβία και τη Βουλγαρία) συνωστίζονταν στη Θεσσαλονίκη και τις προσέδιδαν πλούσια εμπορική και πολιτιστική δραστηριότητα. Ταυτόχρονα όμως με την υλική ευμάρεια, η πόλη χαρακτηρίστηκε από σημαντική πνευματική κίνηση φιλοσόφων, ρητόρων και λογίων, εφάμιλλη με αυτήν της Κωνσταντινούπολης.

Ρωμαϊκή Κυριαρχία

Από την ίδρυσή της και μέχρι το 168 π.Χ. η Θεσσαλονίκη δεν έπαιζε σημαντικό ρόλο, λόγω της τότε πρωτεύουσας της Μακεδονίας, Πέλλας. Μετά την ήττα του Περσέα στην Πύδνα η Μακεδονία διαιρέθηκε σε 4 επαρχίες από τους Ρωμαίους, μία εκ των οποίων είχε πρωτεύουσα τη Θεσσαλονίκη. Η κατάλυση του Βασιλείου των Αντιγονιδών από τα Ρωμαϊκά στρατεύματα το 168 πχ., έφερε τη Θεσσαλονίκη στα όρια της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Λίγο αργότερα, οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν την Εγνατία Οδό στη Θεσσαλονίκη η οποία περνούσε μέσα από την πόλη και τη συνέδεε με την Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη.

Η Via Egnatia αποτελούσε το βασικό στρατιωτικό και εμπορικό δίαυλο, προώθησε την αξιολογική σημασία της πόλης και εμπέδωσε τον πρωταγωνιστικό της ρόλο. Έτσι η Θεσσαλονίκη άρχισε να αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς ενώ δεν άργησε να πάρει τον τίτλο Civitas Libera (ελεύθερη πόλη), αφού της αποδόθηκαν περισσότερα προνόμια, έπειτα από τη δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα το 44 μ.Χ., στην εμφύλια διαμάχη δημοκρατικών και αυτοκρατορικών, και την ολοκληρωτική νίκη των αυτοκρατορικών Αντωνίου και Οκταβιανού έναντι Βρούτου και Κάσσιου το 42 μ.Χ.

Τον τελευταίο αιώνα π.Χ. όλο και περισσότεροι Χριστιανοί μετοικούσαν στη Θεσσαλονίκη. Το 54 μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος κήρυξε στη Θεσσαλονίκη τη χριστιανική θρησκεία, και λίγο αργότερα (50 μ.Χ.) ίδρυσε την πρώτη Χριστιανική εκκλησία και έγραψε από την Κόρινθο τις δυο επιστολές του “προς Θεσσαλονικείς”. Το 250 μ.Χ. η πόλη ανακηρύχτηκε ρωμαϊκή Colonia (επαρχία). Το 305 μ.Χ. γίνεται έδρα ενός από τα 4 τμήματα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τον καίσαρα Γαλέριο, ο οποίος εγκαθίσταται και την κάνει πρωτεύουσά του. Εκείνη την περίοδο κτίστηκε η Ροτόντα, ο Ιππόδρομος, η αψίδες του και το ανάκτορό του. Το 306 μ.Χ. μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος στη Θεσσαλονίκη κατόπιν διωγμού του Διοκλητιανού.

Σημαντικά γεγονότα περιόδου

315 π.Χ. Επίσημη ίδρυση της Θεσσαλονίκης κατόπιν συνένωσης 26 μικρών πόλεων της περιοχής του Θερμαϊκού, από τον βασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρο.

168 π.Χ. Μετά την ήττα των Μακεδόνων από τους Ρωμαίους η Θεσσαλονίκη γίνεται πρωτεύουσα της Επαρχίας της Μακεδονίας.

42 π.Χ. Έπειτα από τη μάχη των Φιλίππων η Θεσσαλονίκη ονομάζεται «ελεύθερη πόλη» απολαμβάνοντας διοικητικά και οικονομικά προνόμια λόγω της βοήθειας που παρείχε στον Αντώνιο και Οκταβιανό.

50 μ.Χ. Ίδρυση της πρώτης Χριστιανικής εκκλησίας από τον Απόστολο Παύλο.

293 – 305 μ.Χ. Η Θεσσαλονίκη γίνεται έδρα ενός από τα τέσσερα τμήματα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από τον καίσαρα Γαλέριο.

303 μ.Χ. Μαρτυρεί ο Άγιος Δημήτριος κατόπιν διωγμού του Διοκλητιανού.

Βυζαντινά Χρόνια

Ο Κωνσταντίνος ο Μέγας ήταν αυτός που μετέτρεψε τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία της Θεσσαλονίκης στο μακροβιότερο χριστιανικό βασίλειο. Το 324 χρησιμοποίησε τη Θεσσαλονίκη ως ορμητήριο για τη διαμάχη του με τον Λικίνιο. Στη μάχη της Χρυσούπολης επικράτησε ο Κωνσταντίνος και ο Λικίνιος εστάλη εξόριστος στο φρούριο της Ακρόπολης της Θεσσαλονίκης. Η γεωγραφική και στρατηγική σημασία της Θεσσαλονίκης και τα έργα που κατασκευάζονταν τότε στην πόλη, την καθιστούν «Συμβασιλεύουσα», ονομάζεται «Μεγαλούπολις» και κατέχει τη θέση της δεύτερης πόλης στην αυτοκρατορία μετά την Κωνσταντινούπολη. Το 379 ο Μ. Θεοδόσιος κατεύθυνε από τη Θεσσαλονίκη τον αγώνα κατά των Γότθων και το 380 έκτισε τα τείχη της πόλης.

Την ίδια περίοδο ασπάστηκε το Χριστιανισμό και όρισε το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους με σχετικό αυτοκρατορικό διάταγμα. Το 390 διέταξε τη σφαγή χιλιάδων κατοίκων μέσα στον Ιππόδρομο, επειδή οι Θεσσαλονικείς δολοφόνησαν τον αρχηγό των υποταγμένων Γότθων και φρούραρχο της πόλης Βουτέριχο. Το 582 έγιναν οι πρώτες επιδρομές των Σλάβων. Έκτοτε, η πόλη αντιμετώπισε 5 πολιορκίες, μέχρι το 687 που ο Ιουστινιανός ο Β’ απομάκρυνε τον κίνδυνο των επιδρομών. Το 860 οι αδερφοί Κύριλλος και Μεθόδιος από τη Θεσσαλονίκη δημιούργησαν το σλαβικό αλφάβητο, μετάφρασαν τα Ευαγγέλια και διέδωσαν το Χριστιανισμό στους Σλάβους. Το 904 η Θεσσαλονίκη πολιορκήθηκε και λεηλατήθηκε από τους Σαρακηνούς. Το 976 ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη εναντίον του Βούλγαρου τσάρου Συμεών.

Σημαντικά γεγονότα περιόδου

312-313 μ.Χ. Ανέγερση ενός υποτυπώδους ναού στον χώρο όπου μαρτύρησε ο Αγ. Δημήτριος. Το κτίσμα αποτελεί την πρώτη χριστιανική εκκλησία της περιοχής.

324 μ.Χ. Κατασκευή τεχνητού λιμανιού στον σημερινό χώρο των Λαδάδικων από τον Μέγα Κωνσταντίνο ο οποίος επέλεξε την πόλη ως ορμητήριο του.

479 μ.Χ. Η πόλη πολιορκείται από τους Οστρογότθους, οι οποίοι αποκρούονται.

536 μ.Χ. Η Θεσσαλονίκη γίνεται πρωτεύουσα του Θέματος (διοικητικής περιφέρειας) του Ιλλυρικού από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό

580μ.Χ Η πόλη πολιορκείται για δύο χρόνια, χωρίς επιτυχία από έναν λαό Μογγολικής καταγωγής τους Αβάρους.

620 μ.Χ. Ένας μεγάλος σεισμός ισοπεδώνει την πόλη.

904 μ.Χ. Η πόλη καταλαμβάνεται από Σαρακηνούς πειρατές και καταστρέφεται. Χιλιάδες Θεσσαλονικείς σφάζονται ή πωλούνται ως σκλάβοι.

1150 μ.Χ Καθιερώνονται τα Δημήτρια (θρησκευτικές και λαϊκές γιορτές) προς τιμήν του πολιούχου Αγίου Δημητρίου.

Νορμανδική κατάκτηση και το κίνημα των Ζηλωτών

Το 1185 η Θεσσαλονίκη καταστράφηκε από τους Νορμανδούς, τους οποίους έδιωξε τον επόμενο χρόνο ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Β’. Το 1204, στο πλαίσιο της Δ’ Σταυροφορίας, καταλήφθηκε από τους Φράγκους. Τότε ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός ίδρυσε το βασίλειο της Θεσσαλονίκης, το οποίο ανακατέλαβε το 1222 ο Θεόδωρος Δούκας Κομνηνός, ηγεμόνας της Ηπείρου. Το 1246 ο Ιωάννης Βατατζής της Ηπείρου ανακηρύχτηκε βασιλιάς της Θεσσαλονίκης. Το 1284 η πόλη δόθηκε ως προίκα στην κόρη του Ιταλού Γουλιέλμου Ζ’ Μομφερατικού, Γιολάνδη, την οποία παντρεύτηκε ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β’.

Κατά την επανάσταση των Ζηλωτών (1341 – 1349) ο λαός εξεγέρθηκε κατά των ευγενών. Το 1387 η πόλη καταλήφθηκε προσωρινά από τους Τούρκους, αλλά μετά την ήττα των Τούρκων στη μάχη της Άγκυρας, παραδόθηκε πάλι πίσω στο Βυζάντιο. Το 1423, υπό την απειλή βίαιης κατάληψης της πόλης από τους Τούρκους, ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος παρέδωσε την πόλη στους Ενετούς. Η πόλη παρέμεινε υπό Βενετική κυριαρχία μέχρι το 1430.

Σημαντικά γεγονότα περιόδου

1185 μ.Χ. Οι Νορμανδοί πολιορκούν και καταλαμβάνουν της πόλη σφάζοντας 7000 κατοίκους.

1204 μ.Χ. Στο πλαίσιο της Δ’ Σταυροφορίας η πόλη καταλαμβάνεται από τους Φράγκους και γίνεται πρωτεύουσα του Λατινικού βασιλείου.

1224 μ.Χ. Η πόλη ανακαταλαμβάνεται από τον Θεόδωρο Δούκα Κομνηνό ηγεμόνα της Ηπείρου. Η πόλη γίνεται πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου έως το 1246.

1246 μ.Χ. Η Θεσσαλονίκη καταλαμβάνεται από τον αυτοκράτορα της Νίκαιας Ιωάννη Βατατζή.

1261 μ.Χ. Κατάργηση της Λατινοκρατίας, το Βυζάντιο παραχωρεί προνόμια σε Βενετούς και Γενουάτες που μένουν στην πόλη και δημιουργούν μια συνοικία η οποία αργότερα ονομάζεται «Φραγκομαχαλάς».

1284 μ.Χ. Η πόλη δίνεται ως προίκα στην κόρη του Ιταλού Γουλιέλμου Ζ’ Μομφερατικού, Γιολάνδη, την οποία παντρεύεται ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β’. Η Γιολάνδη μετονομάζεται σε Ειρήνη και εγκαθίσταται μόνιμα στην πόλη.

1303 μ.Χ. Η πόλη απειλείται από τον βασιλιά της Σερβίας Στεφάν Ούρο Β’ Μιλούτιν. Λύση δίνεται με τον γάμο του Μιλούτιν με την πεντάχρονη κόρη του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ που διατελείται στην Θεσσαλονίκη. Έτσι συνάπτεται συμμαχία.

1387 μ.Χ. Η Θεσσαλονίκη καταλαμβάνεται προσωρινά από τους Τούρκους, δεν ενσωματώνεται όμως στην οθωμανική αυτοκρατορία παρά μόνο πληρώνει ετήσιο φόρο στον σουλτάνο. Η πόλη μετά την μάχη της Άγκυρας και την ήττα των Τούρκων παραδίνεται ξανά στο Βυζάντιο.

1423 μ.Χ. Υπό την απειλή βίαιης κατάληψης της πόλης από τους Τούρκους ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος παραδίδει της πόλη υπό όρους στους Ενετούς. Η πόλη θα παραμείνει υπό Βενετική κυριαρχία μέχρι το 1430 οπότε και καταλαμβάνεται οριστικά από τους Τούρκους.

Η περιόδος της Τουρκοκρατίας και το κίνημα των Νεότουρκων

Στις 29 Μαρτίου το 1430 ο Τούρκος σουλτάνος Μουράτ ο Β’ μπήκε στη Θεσσαλονίκη, την κατέστρεψε και την έθεσε υπό οθωμανική κυριαρχία. Το 1492, 30.000 περίπου Εβραίοι, διωγμένοι από την Ισπανία, εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Το 1571 οι Τούρκοι έσφαξαν χιλιάδες κατοίκους, ως εκδίκηση για την ήττα τους στη ναυμαχία της Ναυπάκτου. Το 1821, στην επανάσταση της Μακεδονίας σφάχθηκαν ως αντίποινα περίπου 2000 γυναικόπαιδα της Θεσσαλονίκης. Το 1865 η Θεσσαλονίκη αριθμούσε 50.000 κατοίκους ενώ το 1875 κυκλοφόρησε η πρώτη εφημερίδα της πόλης με την ονομασία «Ερμής». Το 1866 οι Τούρκοι γκρέμισαν το παραθαλάσσιο τείχος της πόλης, ενώ το 1889 γκρέμισαν το ανατολικό τείχος που ένωνε το Λευκό Πύργο με το Επταπύργιο.

Το 1890 μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε περίπου 2.000 σπίτια. Το 1892 ο ομογενής Παπάφης ίδρυσε το ορφανοτροφείο «Μελιτεύς» και το 1897 γαλλική εταιρεία κατασκεύασε το πρώτο τεχνητό λιμάνι. Το 1903 άρχισε δράση το Βουλγαρικό Κομιτάτο με ανατινάξεις στη Θεσσαλονίκη και ξέσπασε ο Μακεδονικός Αγώνας (1904 – 1908).

Το 1908, οι Νεότουρκοι φυλάκισαν στην έπαυλη Αλλατίνη τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β΄. Τον Ιούνιο του 1908 οι Νεότουρκοι διέθεταν την ισχύ ώστε να απαιτήσουν από το σουλτάνο την πολιτειακή μεταβολή προς τη συνταγματική μοναρχία. Η Επανάσταση των Νεοτούρκων είχε ως αποτέλεσμα την παραχώρηση Συντάγματος στις 24 Ιουλίου 1908. Σημαντικό επίσης γεγονός αποτέλεσε η επίσκεψη στην πόλη του Μεχμέτ στις 31 Μαΐου 1911, στο πλαίσιο της περιοδείας του στα ευρωπαϊκά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αποκορύφωμα της επίσκεψης αποτέλεσαν η παρέλαση των εθνοτήτων ενώπιον του μονάρχη και το εντυπωσιακό προσκύνημά του στο τέμενος της Αγίας Σοφίας, σύμφωνα με το επίσημο τυπικό του προσκυνήματος της Παρασκευής στο τζαμί Χαμιντιέ της Κωνσταντινούπολης.

Σημαντικά γεγονότα περιόδου

1430 μ.Χ. Η Θεσσαλονίκη καταλαμβάνεται οριστικά από τον σουλτάνο Μουράτ ‘Β. Χιλιάδες Θεσσαλονικείς σφάζονται ή πωλούνται σε σκλαβοπάζαρα.

1492 μ.Χ. Χιλιάδες Εβραίοι διώκονται από την Ιβηρική χερσόνησο και την Κεντρική Ευρώπη και εγκαθίστανται στην Θεσσαλονίκη.

1655 μ.Χ. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Σαμπατάι Σεβή («μεσσία» των εβραίων από την Σμύρνη που ασπάζεται των Ισλάμ) χιλιάδες Εβραίοι εξισλαμίζονται. Είναι οι λεγόμενοι ντονμέδες με θρησκευτικό τους κέντρο στην Θεσσαλονίκη το Γενί Τζαμί.

1821 μ.Χ. Στην επανάσταση της Μακεδονίας σφάζονται ως αντίποινα 2000 γυναικόπαιδα της Θεσσαλονίκης.

1835 μ.Χ. Επαναλειτουργεί το «Ελληνικόν Σχολείον» ίδρυμα δευτεροβάθμίας εκπαίδευσης Δέκα χρόνια αργότερα ιδρύεται και το «Ανώτερον Παρθεναγωγείον» το οποίο προετοίμαζε δασκάλες και νηπιαγωγούς.

1850 μ.Χ. Ιδρύεται το πρώτο Ελληνικό τυπογραφείο της πόλης από τον Μιλτιάδη Γκαρμπολά.

1864 μ.Χ. Ο Γάλλος Em. Miller, αφαιρεί από την Ρωμαϊκή αγορά της πόλης αρχιτεκτονικά γλυπτά, τα οποία τα μεταφέρει στο Λούβρο.

1871 μ.Χ. Η πόλη συνδέεται σιδηροδρομικώς με τα Σκόπια. Θα χρειαστούν περίπου άλλα δέκα χρόνια για να συνδεθεί με το Βελιγράδι και με το Ευρωπαϊκό δίκτυο.

1873 μ.Χ. Δημιουργείται η προκυμαία της παλιάς παραλίας.

1875 μ.Χ. Ιδρύεται το «Ελληνικό Διδασκαλείο» για την επιμόρφωση των δασκάλων και εκδίδεται η πρώτη ελληνική εφημερίδα Ερμής από τον Σοφοκλή Γκαρμπολά.

1880 μ.Χ. Γεννιέται ο Μουσταφά Κεμάλ στο σημερινό Τουρκικό Προξενείο, ο οποίος σπούδασε στην κατώτερη στρατιωτική σχολή της Θεσσαλονίκης και πρωταγωνίστησε στην επανάσταση των Νεότουρκων του 1908 που άρχισε από την Θεσσαλονίκη.

1893 μ.Χ. Δρομολογούνται τα πρώτα ιπποκίνητα τραμ στην πόλη που το 1907 γίνονται ηλεκτροκίνητα.

1897 μ.Χ. Γαλλική τεχνική εταιρία κατασκευάζει το τεχνητό λιμάνι της Θεσσαλονίκης.

1904-1908 μ.Χ. Σημειώνονται ένοπλες συγκρούσεις Ελλήνων και Βουλγάρων κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα στην ύπαιθρο της Μακεδονίας. Στρατηγείο του αγώνα ήταν το Ελληνικό Προξενείο στην Θεσσαλονίκη (σήμερα Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα).

1908 μ.Χ. Ξεσπά το κίνημα των Νεότουρκων καρά του σουλτάνου με βασικό πυρήνα και ορμητήριο των επαναστατών τη Θεσσαλονίκη. Συλλαμβάνεται ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ και φυλακίζεται στη βίλα Αλλατίνη (σήμερα φιλοξενεί την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας)

1909 μ.Χ. Από τον Αβραάμ Μπεναρόγια ιδρύεται η «Φεντερασιόν» (Εργατική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης)

1911 μ.Χ. Εκδίδεται η εφημερίδα Μακεδονία από τον Κώστα Βελλίδη. Είναι η μακροβιότερη εφημερίδα της πόλης και η έκδοση της διακόπηκε προσωρινά το 1996.

Η απελευθέρωση

Η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε από τους Τούρκους από τον ελληνικό στρατό, στις 26 Οκτωβρίου του 1912. Το 1915 ο στρατηγός των συμμάχων Σαράιγ αποβιβάστηκε στη Θεσσαλονίκη, στην οποία κατέφυγε ο Βενιζέλος το 1916 και η πόλη έγινε «περιχαρακωμένο στρατόπεδο των συμμάχων». Το 1917, νέα μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του κέντρου της Θεσσαλονίκης, γεγονός που προκάλεσε κύμα μετανάστευσης των κατοίκων της. Το 1916 ιδρύθηκε το πανεπιστήμιο, οργανώθηκε η Διεθνής Έκθεση και ξεκίνησε η αναστήλωση της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου.

Το 1914 ξεκίνησε η γερμανική κατοχή. Η Ελλάδα δεν συμμετείχε στο Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο από το ξέσπασμά του παρά τις προσκλήσεις για συμμαχία και από τις δύο αντίπαλες παρατάξεις. Ωστόσο με δικαιολογία την βοήθεια προς τον Σερβία αλλά και αδιαφορία για την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας, δυνάμεις της Αντάντ αποβιβάστηκαν στην πόλη τον Οκτώβριο του 1915 με σκοπό να εκβιάσουν την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο. Δημιουργήθηκε το Βαλκανικό Μέτωπο, που απαρτιζόταν από δεκάδες χιλιάδες άνδρες και είχε σκοπό να παράσχει υποστήριξη προς τη Σερβία και τη Ρωσία.

Το 1916 επήλθε διαμάχη μεταξύ του Βασιλιά Κωνσταντίνου ΙΒ΄ και του Ελευθέριου Βενιζέλου αναφορικά με την έξοδο της Ελλάδας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Εθνικός Διχασμός, όπως ονομάστηκε αυτή η διαμάχη, οδήγησε στο σχηματισμό δεύτερης κυβέρνησης από το Βενιζέλο, με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Η “Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας” απαρτιζόταν από το Βενιζέλο, το Δαγκλή και τον Κουντουριώτη, τη λεγόμενη “Τριανδρία”. Έτσι, η Ελλάδα εισήλθε στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ, οδηγώντας παράλληλα στην εκδίωξη του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ υπέρ του γιου του Αλέξανδρου. Το 1943 οι γερμανοί μετέφεραν και εξολόθρευσαν στην Πολωνία χιλιάδες Εβραίους της Θεσσαλονίκης. Το 1944 έφυγαν οι Γερμανοί από την πόλη. Το 1948 έγιναν τα εγκαίνια της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου.

Σημαντικά γεγονότα περιόδου

1912 Η Θεσσαλονίκη ελευθερώνεται από τον ελληνικό στρατό. Ο Τούρκος στρατηγός Χασάν Ταξίν πασάς υπέγραψε το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης, χωρίς μάχη, μετά τη νικηφόρα προέλαση του ελληνικού στρατού στη Μακεδονία.

1913 Δολοφονείται στην πόλη από τον αναρχικό Αλέξανδρο Σχινά ο βασιλιάς Γεώργιος Α’. Τα αίτια και οι προθέσεις της δολοφονίας παραμένουν αδιευκρίνιστα.

1914 Ιδρύεται από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, μοναδικό για έξι δεκαετίες ανώτατο μουσικό ίδρυμα της χώρας.

1915 Στρατεύματα της Αντάντ αποβιβάζονται στην Θεσσαλονίκη, η οποία γίνεται στρατιωτικό κέντρο του «Μακεδονικού Μετώπου»

1917 καταστροφική πυρκαγιά καίει το μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού κέντρου της πόλης σε έκταση 1200 στρεμμάτων. Επιστημονική επιτροπή με επικεφαλής τον Γάλλο πολεοδόμο Ερνέστ Εμπράρ συντάσσει το νέο σχέδιο της πυρίκαυστης ζώνης.

1921 Ίδρυση της ΧΑΝΘ από επώνυμους θεσσαλονικείς της εποχής (Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος, Νομάρχης Θεσσαλονίκης Ν. Παρασκευόπουλος, κ.ά.). Η ΧΑΝ φέρνει το άθλημα του basket πρώτη φορά στην Ελλάδα.

1922-1924 Χιλιάδες πρόσφυγες από τον πόντο και τη μικρά Ασία καταφτάνουν στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την υπογραφή σύμβασης ανταλλαγής πληθυσμών.

1925 Ιδρύεται το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, υπό την πρωθυπουργία του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, με πρώτη τη Φιλοσοφική Σχολή.

1926 Δημιουργείται η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης.

1939 Ιδρύεται η Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών, ένας από τους σημαντικότερους επιστημονικούς φορείς της Μακεδονίας.

1941 Οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Θεσσαλονίκη

1943 Εκτοπίζονται όλοι οι Εβραίοι της πόλης (το 1940 αριθμούσαν 49.000 άτομα) από τους Γερμανούς ναζί και μεταφέρονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Εκτιμάται ότι 45.000 από αυτούς εξοντώθηκαν εκεί.

1944 Στις 30 Οκτωβρίου αποχωρούν οι Γερμανοί και στην πόλη εισέρχονται στρατιωτικές μονάδες της ΕΛΑΣ.

Η σύγχρονη Θεσσαλονίκη

Μετά από την καταστροφική πυρκαγιά του 1917 και έως το 1950, η Θεσσαλονίκη ανασχεδιάστηκε και η εικόνα της θύμιζε ελάχιστα την εικόνα της πριν την πυρκαγιά. Η ανοικοδόμηση της πόλης βασίστηκε σε σχέδιο πόλης του Γάλλου αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ κατ’ εντολή του Ελευθέριου Βενιζέλου, και στην πρόσμιξη της Μικρασιάτικης κουλτούρας και της κουλτούρας της κεντρικής Ελλάδας. Η τέλεια εφαρμογή όμως του σχεδίου εφαρμόστηκε τελικά μόνο στην οδό Αριστοτέλους, με οικοδομές σε Βυζαντινό ρυθμό, στοές και περιστύλια, και στις μεγάλες πλατείες: Ελευθερίας, Διοικητηρίου και Αριστοτέλους.

Τα τελευταία χρόνια η ρυμοτομία της βελτιώθηκε πολύ, ιδίως με τη διάνοιξη της λεωφόρου Κέννεντυ. Η σύγχρονη Θεσσαλονίκη είναι χτισμένη ημικυκλικά κατά μήκος της παραλίας και αμφιθεατρικά σε βάθος 2-4 χλμ. Χρονιά ορόσημο για την σύγχρονη ιστορία της πόλης αποτελεί και ο καταστροφικός σεισμός που σημειώθηκε το 1978, προκαλώντας 45 θύματα και μεγάλες καταστροφές σε σπίτια και μνημεία.

Σημαντικά γεγονότα περιόδου

1948 Δολοφονείται από άγνωστους δράστες ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζόρτζ Πολκ.

1957 Διαμορφώνεται και επεκτείνεται η νέα παραλία. Ξηλώνονται οι γραμμές του τραμ και δρομολογούνται λεωφορεία.

1960 Εγκαινιάζει τη λειτουργία του ο πρώτος πειραματικός τηλεοπτικός σταθμός στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Αρχίζει το Φεστιβάλ Κινηματογράφου.

1961 Ιδρύεται το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, με πρώτο διευθυντή τον σκηνοθέτη Σωκράτη Καραντινό.

1962 Στις 22 Μαΐου δολοφονείται ο βουλευτής Γρηγόρης Λαμπράκης από παρακρατικούς.

1963 Ανοίγει τις πύλες του το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

1978 Στις 20 Ιουνίου ισχυρός σεισμός 6,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ συγκλονίζει την πόλη, προκαλώντας 45 θύματα και μεγάλες καταστροφές σε σπίτια και μνημεία.

1992 Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου γίνεται Διεθνές, περιλαμβάνοντας Διαγωνιστικό Τμήμα ταινιών μεγάλου μήκους πρωτοεμφανιζόμενων σκηνοθετών με την πρώτη ή τη δεύτερή τους ταινία.

1994 Ιδρύεται το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη.

1997 Η Θεσσαλονίκη κηρύσσεται πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης για το έτος.

2006 Ξεκινούν τα έργα για τη δημιουργία του δικτύου Μετρό της Θεσσαλονίκης.

2008 Ανάπλαση νέας παραλίας με ανασχεδιασμό του θαλασσίου μετώπου της πόλης από τον Λευκό Πύργο έως το Μέγαρο Μουσικής, την λεγόμενη Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης.

2011 Η Θεσσαλονίκη ανακηρύσσεται Ευρωπαΐκή Πρωτεύουσα Νεολαίας για το έτος 2014.

2012 Επέτειος των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της πόλης.

2021 Επέκταση και ανακαίνιση αεροδρομίου “Μακεδονία”.

Η αρχιτεκτονικη της πόλης

Η αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης αποτελούσε ανέκαθεν μία ξεχωριστή περίπτωση καθώς διαρκώς μεταμορφωνόταν λόγω της θέσης της πόλης στο επίκεντρο όλων των εξελίξεων στην Βαλκανική. Εκτός από την εμπορική της ακτινοβολία η πόλη ήταν μεγάλο στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο.

Η μορφή της αρχαίας, περιτειχισμένης πόλης άλλαξε μετά το 1870, όταν κατασκευάστηκε η προκυμαία μπροστά από τη θέση που βρισκόταν το παραθαλάσσιο τείχος.

Στα χρόνια που μεσολάβησαν ως το 1917, ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε κατά 70% λόγω της οικονομικής ανάπτυξης της πόλης και της συρροής σε αυτήν οικονομικών μεταναστών από τα Βαλκάνια. Η πόλη προσελκύει το ενδιαφέρον επιχειρηματιών και εμπόρων από όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανόμενων και Εβραίων. Εκείνη την περίοδο κατεδαφίζεται μέρος από τα τείχη και η πόλη επεκτείνεται στην ευρύτερη περιοχή με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν νέες συνοικίες κυρίως έξω από την δυτική είσοδο της πόλης και στην ανατολική πεδιάδα της Καλαμαριάς.

Στο κέντρο, η ανάγκη στέγασης επαγγελματικών δραστηριοτήτων επιβάλλει την αλλαγή της αρχιτεκτονικής κατεύθυνσης με αποτέλεσμα την ανέγερση μεγάλων κτιρίων που αντικαθιστούν τα παραδοσιακά σπίτια. Για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της οικονομικής ανόδου της πόλης, χτίζονται τράπεζες, μεγάλα ξενοδοχεία, θέατρα, αποθήκες και εργοστάσια.

Η διαμόρφωση της πλατείας Ελευθερίας (σημερινής Πλατείας Βενιζέλου) προς τη θάλασσα, ολοκλήρωσε την εικόνα του κεντρικού εμπορικού δρόμου. Οι υπόλοιπες γειτονιές εντός των τειχών διατηρούσαν την παλιά τους μορφή. Προβληματική ήταν η κατάσταση στις δυτικές περιοχές εκτός των τειχών και της Πύλης του Βαρδάρη, που λειτουργούσαν ως γκέτο των φτωχών στρωμάτων. Αντίθετα, η μεσαία και ανώτερη τάξεις μετοίκησαν στις ανατολικές περιοχές, δημιουργώντας έτσι ένα νέο προάστιο γνωστό ως “Εξοχές”. Εκεί χτίστηκαν σχολεία, δημόσια κτίρια και εργοστάσια.

Το 1917 υπήρξε χρονιά ορόσημο για την ιστορία και την εικόνα της πόλης. Η καταστροφική πυρκαγιά που ξέσπασε κατέστρεψε μέσα σε 32 ώρες το μεγαλύτερο μέρος του ιστορικού κέντρου και ένα μεγάλο μέρος της κληρονομιάς της. Κτίρια σπάνιας αρχιτεκτονικής καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Η Θεσσαλονίκη ανασχεδιάστηκε από το 1917 ως το 1950. ως μια μοντέρνα και λειτουργική πόλη και η εικόνα της θύμιζε ελάχιστα την εικόνα της πριν την πυρκαγιά. Στον ανασχεδιασμό της, πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε μία ομάδα αρχιτεκτόνων με επικεφαλή τον Γάλλο αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ με σκοπό την οργάνωσή της με τη μορφή μιας σύγχρονης πόλης.

Οι σχεδιαστές επέλεξαν ως πρότυπο για τον νέο αρχιτεκτονικό ρυθμό των κτηρίων της πόλης, το Βυζάντιο. Κύριο χαρακτηριστικό της εξωτερικής εμφάνισης των κτιρίων που προτάθηκε ήταν η απόλυτη συμμετρία των όψεων, ο τονισμός του κεντρικού άξονα με ελαφριά υπερύψωση στο μεσαίο τμήμα των κτιρίων. Το νέο πολεοδομικό σχέδιο περιέλαβε άξονες, διαγωνίους και μνημειακά σημεία, καθώς και ένα οδικό δίκτυο με ιεραρχημένη οργάνωση της κυκλοφορίας. Τα σχέδια περιέλαβαν επίσης πρόβλεψη για την πληθυσμιακή έκρηξη της πόλης και πληρούσαν τις προδιαγραφές για ένα επαρκές δίκτυο που θα ίσχυε έως και σήμερα. Υποδείχθηκαν χώροι για όλα τα σημαντικά δημόσια κτίρια, αναδείχθηκαν οι βυζαντινές εκκλησίες, προστατεύθηκαν τα εναπομείναντα οθωμανικά μνημεία και ολόκληρη η Άνω Πόλη ορίσθηκε ως διατηρητέα.

Η ίδρυση του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και η δημιουργία Πανεπιστημιούπολης αποτέλεσε μία πρωτοποριακή ιδέα που δεν υλοποιήθηκε τότε, ωστόσο στη μετέπειτα διαμόρφωση της σημερινής Πανεπιστημιούπολης η συμβολή των σχεδίων του Εμπράρ έπαιξε σημαντικό ρόλο.

Ενώ στα σχέδια προβλεπόταν ένα διοικητικό κέντρο που θα περιλάμβανε το δημαρχείο, το δικαστικό μέγαρο και μία σειρά δευτερευόντων κτιρίων που θα στέγαζαν τις υπόλοιπες δημόσιες υπηρεσίες, δεν υλοποιήθηκαν και η παρουσία διοικητικού κέντρου είναι κάτι που απουσιάζει από την πόλη ακόμη και σήμερα.

Παρόλο που η Θεσσαλονίκη είναι μια από τις ομορφότερες πόλεις της Ελλάδας, η σημερινή της μορφή αναγκάζει τους πολίτες της να έρχονται αντιμέτωποι με σημαντικά προβλήματα, όπως το κυκλοφοριακό, η έλλειψη επαρκών χώρων στάθμευσης και πρασίνου, η μη επαρκής κάλυψη ποδηλατοδρόμων, κ.ά.