Ημερομηνία Δημοσίευσης: 31/10/2025

“Ο Μαϊστορας της Βυζαντινής και Παραδοσιακής τέχνης”

Πέτρος Παπαεμμανουήλ: “Η μουσική παραμένει ένα εργαλείο αντίστασης και ταυτόχρονα ένας τρόπος καθαρότερης και ελπιδοφόρας οπτικής” του κόσμου.

Ο εγνωσμένου κύρους μουσικολόγος, μουσικός, χοράρχης, καθηγητής μουσικής, εισηγητής Πέτρος Παπαεμμανουήλ της ψαλτικής, βυζαντινής και παραδοσιακής μουσικής τέχνης επί μακρόν ασχολείται με τη συστηματική έρευνα και διδασκαλία του αντικειμένου του πρωταγωνιστώντας αναμφίβολα στο μουσικό γίγνεσθαι της χώρας μας.

Με αφορμή τον 3ο συνεχή κύκλο των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων 65+ του Κ.Ω.Θ. μας τονίζει τον ρόλο και τη συμβολή τους στην εμβάθυνση και κατανόηση της ιστορικότητας και της λειτουργίας της μουσικής στο κοινωνικό της πλαίσιο, καθώς και στην καλλιέργεια της συναισθηματικής τους κρίσης, αλλά και τη συνειδητοποίηση της πολιτισμικής τους συνέχειας.

Επίσης ως μαΐστορας της βυζαντινής – ψαλτικής και παραδοσιακής μουσικής υπογραμμίζει την αξία της βυζαντινής μουσικής και του δημοτικού τραγουδιού ως δυο θεμελιώδεις πυλώνες της ελληνικής μουσικής παράδοσης στη διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής μουσικής δημιουργίας.

Εν κατακλείδι, εκφράζει την πεποίθησή του για την αναγκαιότητα της μουσικής, που γι’ αυτόν δεν αποτελεί απλά μια τέχνη, μια επιστήμη, ή έναν τρόπο έκφρασης, αλλά και μέσο συναισθηματικής και πνευματικής καλλιέργειας, ένα εργαλείο αντίστασης και επανάστασης, αλλά κυρίως έναν τρόπο να βλέπουμε πιο καθαρά και ελπιδοφόρα τον κόσμο μας.

Πότε και με ποιο κίνητρο ξεκίνησε το ταξίδι σας στη Μουσική Τέχνη;

Το ταξίδι μου στη Μουσική Τέχνη ξεκίνησε από πολύ νωρίς, «εξ απαλών ονύχων». Γεννήθηκα και μεγάλωσα σε ένα μουσικό περιβάλλον όπου οι ψαλμωδίες του πατέρα μου και οι ήχοι από τις δοξαριές του παππού μου ήταν διάχυτες, διαμορφώνοντας αβίαστα τη μουσική μου πορεία και το μουσικό αισθητήριο. Ήταν μια καθημερινότητα γεμάτη ήχους, μελωδίες και ρυθμούς που πλημμύριζαν τις στιγμές της παιδικότητάς μου.

Σε ηλικία οκτώ ετών ξεκίνησα να μαθαίνω μαντολίνο, και στα εννιά μου ξεκίνησα την εκμάθηση της Βυζαντινής Μουσικής, μια παράδοση που με γοήτευσε από την πρώτη στιγμή και με δίδαξε την πειθαρχία, την ακρίβεια αλλά και τη βαθιά συναισθηματική έκφραση που η μουσική μπορεί να προσφέρει. Το κίνητρο για αυτήν την πορεία δεν υπήρξε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός· ήταν περισσότερο μια φυσική συνέχεια της ζωής μου, μια εσωτερική ανάγκη να συμμετέχω, να δημιουργώ και να εκφράζομαι μέσα από τη μουσική, η οποία υπήρξε από πάντα αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς μου.

Με άλλα λόγια, η μουσική δεν ήταν και δεν είναι απλώς μια δραστηριότητα ή επιλογή· υπήρξε και παραμένει τρόπος ζωής, γέφυρα ανάμεσα στην παράδοση που κληρονόμησα και στη δική μου δημιουργική πορεία.

Μουσικολόγος – Μουσικός – Καθηγητής Μουσικής – Χοράρχης – Εισηγητής. Με την πολυσύνθετη ιδιότητά σας, πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια της Μουσικής, καθώς και του ρόλου της στο πολιτιστικό γίγνεσθαι;

Η μουσική, ως μια από τις πιο αρχέγονες και καθολικές μορφές ανθρώπινης έκφρασης, αποτελεί ταυτόχρονα τέχνη, επιστήμη, κοινωνικό και πολιτισμικό φαινόμενο. Κάθε επαγγελματίας που την προσεγγίζει – ο Μουσικολόγος, ο Μουσικός, ο Καθηγητής Μουσικής, ο Χοράρχης ή ο Εισηγητής – αντιλαμβάνεται τη φύση και τον ρόλο της από διαφορετική οπτική γωνία, που όμως όλες συγκλίνουν στην αναγνώριση της μουσικής ως θεμελιώδους φορέα πολιτισμού και παιδείας.

Για τον μουσικολόγο, η μουσική συνιστά αντικείμενο έρευνας και μελέτης, καθώς την προσεγγίζει ως κοινωνικό και ιστορικό φαινόμενο. Ο μουσικός τη βιώνει ως πράξη και ως προσωπική εμπειρία, ως μέσο δημιουργίας και επικοινωνίας, ενώ ο καθηγητής μουσικής την αξιοποιεί παιδαγωγικά, καλλιεργώντας την αισθητική, τη συνεργασία και την κοινωνικότητα των μαθητών. Ο χοράρχης προάγει τη συλλογικότητα και την κοινωνική συνοχή μέσα από τη χορωδιακή πράξη, ενώ ο εισηγητής αναδεικνύει τη μουσική ως πεδίο διαλόγου και εξέλιξης, συμβάλλοντας στην ανάδειξη νέων προοπτικών.

Επομένως, η μουσική, για όλους τους παραπάνω λόγους, αποτελεί κάτι πολύ ευρύτερο από την απλή παραγωγή ήχων. Είναι τρόπος έκφρασης και διαλόγου, μορφή επικοινωνίας, πολιτισμική γέφυρα και φορέας παιδείας και εξέλιξης. Συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση της κοινωνικής και πολιτιστικής ταυτότητας των ανθρώπων, διατηρώντας ζωντανή τη σχέση ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του πολιτισμού.

Ποια εκτιμάτε, ως την πιο σημαντική και χαρακτηριστική περίοδο στην ιστορία της Μουσικής και την εξέλιξή της και για ποιον ιδιαίτερο λόγο;

Προσωπικά, θεωρώ ότι η πιο σημαντική και χαρακτηριστική περίοδος στην ιστορία της μουσικής είναι εκείνη του Μπαρόκ (περ. 1600–1750), καθώς σηματοδότησε μια βαθιά αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβανόταν τη μουσική και τη δύναμή της να εκφράζει συναίσθημα και πνεύμα. Το Μπαρόκ υπήρξε εποχή καινοτομίας και αισθητικής αναγέννησης∙ καθιέρωσε την τονικότητα, διαμόρφωσε νέες μουσικές μορφές όπως η όπερα, το κοντσέρτο και η σουίτα, ενώ ανέδειξε τη μουσική σε «γλώσσα επικοινωνίας» με έντονη συναισθηματική και εκφραστική διάσταση. Οι συνθέτες της εποχής, όπως ο Bach, ο Händel και ο Vivaldi, έθεσαν τα θεμέλια πάνω στα οποία στηρίχθηκε ολόκληρη η μετέπειτα μουσική παράδοση της Δύσης.

Ωστόσο, η επίδραση του Μπαρόκ δεν περιορίστηκε μόνο στην Ευρώπη· μέσα από τα εμπορικά και πολιτιστικά δίκτυα της εποχής, αλλά και μέσω των ιεραποστολών και των βασιλικών αυλών, στοιχεία της μπαρόκ αισθητικής πέρασαν και προς την Ανατολή, επηρεάζοντας μουσικές παραδόσεις, όργανα και μορφές. Σε περιοχές όπως η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Περσία και αργότερα η Ιαπωνία, παρατηρούνται δειλά δάνεια από τη δυτική αρμονική σκέψη, την οργανική γραφή, αλλά και τη θεματολογία της ποίησης του Μπαρόκ, που εμπλουτίζουν τον διάλογο ανάμεσα στις δύο μουσικές κουλτούρες. Έτσι, το Μπαρόκ δεν υπήρξε απλώς μια ευρωπαϊκή καλλιτεχνική περίοδος, αλλά μια παγκόσμια στίξη στη μουσική ιστορία, που συνέβαλε καθοριστικά στη σύνδεση της μουσικής τέχνης με τον πολιτισμό, τη φιλοσοφία και τον άνθρωπο.

Με αφορμή τον 3ο κατά σειρά κύκλο Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων 65+ του Κ.Ω.Θ., δώστε μας – εν συνόψει – το στίγμα των διαλέξεών σας που αφορούν τη βυζαντινή και παραδοσιακή μουσική.

Σε αυτόν τον τρίτο κύκλο πραγματοποιήθηκαν τρεις εισηγήσεις: η πρώτη αφορούσε τη Βυζαντινή Μουσική, η δεύτερη το Δημοτικό Τραγούδι και η τρίτη τη μουσική παράδοση της Μικράς Ασίας.

Η εισήγηση για τη Βυζαντινή Μουσική είχε ως θέμα «Η Ψαλτική Τέχνη στην πόλη της Θεσσαλονίκης του 20ού αιώνα» και επιδίωξε να αναδείξει όλες εκείνες τις πτυχές που καθόρισαν την εξέλιξη και την ακμή της τέχνης αυτής στην πόλη, ιδιαίτερα κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Εστίασε τόσο σε συλλογικές προσπάθειες όσο και σε ατομικές πρωτοβουλίες που σχετίζονται με τη λατρευτική πράξη και την εξωλατρευτική δραστηριότητα, με αναφορές στην ερμηνεία, στη διδασκαλία, τη μελοποιία, την εκδοτική δραστηριότητα και τη συμμετοχή σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.

Η δεύτερη εισήγηση επικεντρώθηκε στο Δημοτικό Τραγούδι, το οποίο προσεγγίστηκε υπό το πρίσμα της κοινωνιολογίας και της ιστορικότητάς του, αναδεικνύοντας την παιδευτική του λειτουργία σε ζητήματα όπως η γλώσσα, η διατήρηση και διαχείριση της μνήμης, η καλλιτεχνική έκφραση, η πολιτιστική ταυτότητα και η ψυχαγωγία. Εξετάστηκαν, επίσης, τα μουσικά ιδιώματα περιοχών όπως η Θράκη, η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Ρούμελη και τα νησιά του Αιγαίου, με στόχο την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που συνθέτουν κάθε μία από αυτές τις μουσικές παραδόσεις.

Η τρίτη και τελευταία εισήγηση ιχνηλάτησε τη μουσική παράδοση της Μικράς Ασίας — ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ελληνικής μουσικής κληρονομιάς — η οποία, ωστόσο, δεν προσεγγίζεται ως ενιαίο σύνολο, αλλά κατηγοριοποιείται, καθώς χαρακτηρίζεται από ποικίλες παραμέτρους, όπως το ρεπερτόριο, τα μουσικά όργανα, οι ρυθμοί, οι χοροί, οι κλίμακες, καθώς και η σύνθεση του πληθυσμού. Υπό το πρίσμα αυτών των παραμέτρων, η μουσική των μικρασιατικών παραλίων διακρίθηκε σε δύο βασικά είδη: το Μικρασιάτικο και το Σμυρναίικο τραγούδι.

Προς επίρρωση όλων όσων παρουσιάστηκαν στις τρεις διαλέξεις, το πρόγραμμα πλαισιώθηκε από τα αντίστοιχα μουσικά σύνολα, που συνόδευσαν κάθε εισήγηση, προσφέροντας στο κοινό μια ολοκληρωμένη ακουστική και βιωματική εμπειρία.

Ποιο το δέλεαρ και η αποτίμηση σας για την συμβολή τους στην κατανόηση κι εμβάθυνση των μαθητών στην τέχνη της Μουσικής;

Το δέλεαρ για μένα υπήρξε η δυνατότητα να φέρω τους συμμετέχοντες σε ουσιαστική επαφή με τρεις θεμελιώδεις εκφάνσεις της ελληνικής μουσικής παράδοσης — τη Βυζαντινή Μουσική, το Δημοτικό Τραγούδι και τη μουσική της Μικράς Ασίας. Μέσα από τις εισηγήσεις αυτές επιδίωξα να αναδείξω τη συνέχεια και τη συνάφεια των επιμέρους μουσικών ιδιωμάτων, όπως και τον τρόπο με τον οποίο διαμόρφωσαν τη συλλογική μας καλλιτεχνική ταυτότητα.

Η πρόθεσή μου δεν περιορίστηκε στη μετάδοση γνώσεων· στόχος μου ήταν αφενός να λειτουργήσω διαδραστικά, και αφετέρου να προσφέρω στους μαθητές μια βιωματική εμπειρία μάθησης, όπου η θεωρητική προσέγγιση συνοδευόταν από ζωντανή μουσική παρουσίαση και ακρόαση. Με αυτόν τον τρόπο, η μουσική δεν αντιμετωπίστηκε ως αφηρημένη έννοια, αλλά ως ζωντανό πεδίο πολιτισμού, ιστορίας και συναισθήματος.

Η συμβολή αυτών των σεμιναρίων, κατά την εκτίμησή μου, υπήρξε ουσιαστική. Δόθηκε η δυνατότητα σε όλους αυτούς που παρακολούθησαν το πρόγραμμα να κατανοήσουν βαθύτερα την ιστορικότητα και τη λειτουργία της μουσικής μέσα στο κοινωνικό της πλαίσιο, να καλλιεργήσουν την αισθητική τους κρίση και να συνειδητοποιήσουν έτι περαιτέρω την πολιτισμική τους συνέχεια. Πιστεύω πως τέτοιες εμπειρίες μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμο εφαλτήριο για μια ουσιαστικότερη σχέση με την τέχνη της Μουσικής.

Ποια η σύνδεση και ο ρόλος της Βυζαντινής Μουσικής και του Δημοτικού Τραγουδιού στην ιστορία της νεότερης ελληνικής μουσικής;

Η Βυζαντινή Μουσική και το Δημοτικό Τραγούδι αποτελούν τους δύο θεμελιώδεις πυλώνες της ελληνικής μουσικής παράδοσης, που έχουν διαμορφώσει ουσιαστικά τη νεότερη ελληνική μουσική σκηνή.

Η Βυζαντινή Μουσική, με τη βαθιά λατρευτική και θεωρητική της παράδοση, έχει προσφέρει πλούσιο μελωδικό και ρυθμικό υλικό στους νεότερους συνθέτες. Ο Μίκης Θεοδωράκης συνήθιζε να αναφέρει πως η πρώιμη ενασχόλησή του με τη Βυζαντινή Μουσική υπήρξε καθοριστική για τον μουσικό του λόγο, επηρεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο διαμόρφωσε μελωδίες και εκφραστικά μοτίβα.

Παράλληλα, το Δημοτικό Τραγούδι, με την εκφραστικότητα και την αυθεντικότητα της λαϊκής φωνής, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για συνθέτες όπως ο Μάνος Χατζιδάκις. Στις συνθέσεις του, ιδιαίτερα σε έργα όπως οι «Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές», ενσωματώνει στοιχεία της δημοτικής μουσικής, συνδυάζοντας τη λαϊκή παράδοση με σύγχρονες ενορχηστρωτικές τεχνικές.

Η αλληλεπίδραση της Βυζαντινής Μουσικής με το Δημοτικό Τραγούδι δεν περιορίζεται μόνο σε μελωδικές επιρροές. Διαμορφώνει ένα συνεχές μουσικό οικοσύστημα, όπου η παράδοση συνδέεται με τη σύγχρονη δημιουργία, προσφέροντας στο κοινό έργα που αναδεικνύουν την ελληνική μουσική ταυτότητα και εμπνέουν τις νέες γενιές.

Συνολικά, η Βυζαντινή Μουσική και το Δημοτικό Τραγούδι δεν είναι απλώς ιστορικά-μουσιακά μουσικά είδη, αλλά ζωντανές παραδόσεις που συνεχίζουν να εμπλουτίζουν και να διαμορφώνουν τη σύγχρονη ελληνική μουσική δημιουργία.

Πού εκτείνονται οι μουσικές – καλλιτεχνικές σας ανησυχίες και προσδοκίες;

Οι μουσικές μου ανησυχίες κινούνται γύρω από τη ζωντανή σχέση που έχει η παράδοση με το σήμερα. Με ενδιαφέρει να προσεγγίζω τη βυζαντινή και την παραδοσιακή μουσική όχι απλώς ως αντικείμενα έρευνας, αλλά ως ζωντανές μορφές έκφρασης, που συνεχίζουν να εμπνέουν και να συγκινούν. Μέσα από τη διδασκαλία, τη δισκογραφία, τις συναυλίες και την ερευνητική μου δραστηριότητα, προσπαθώ να αναδείξω τη συνέχεια αυτής της μουσικής κληρονομιάς, αλλά και τη δημιουργική της προσαρμογή στις ανάγκες και την ευαισθησία του σύγχρονου ακροατή.

Οι προσδοκίες μου σχετίζονται με το να δώσω, όσο μπορώ, νέα πνοή σε αυτό το υλικό· να το φέρω κοντά στους νέους ανθρώπους και να δείξω πως η παράδοση δεν είναι κάτι στατικό ή παρελθοντικό, αλλά ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται, αρκεί να τον προσεγγίσουμε με σεβασμό, γνώση και ανοιχτό πνεύμα.

Εν κατακλείδι, ποιο αποτελεί το προσωπικό σας όραμα στην Μουσική Τέχνη; Ποια αποτελεί την αποστολή της μουσικής σήμερα στα πλαίσια μιας γενικευμένης κρισιολογίας και απόλυτου σκοταδισμού;

Εν κατακλείδι, η μουσική για μένα δεν είναι απλώς τέχνη· είναι τρόπος επικοινωνίας, πηγή γνώσης και μέσο συναισθηματικής και πνευματικής καλλιέργειας. Το προσωπικό μου όραμα στη μουσική τέχνη συνδέεται άρρηκτα αφενός με τη διάσωση και ανάδειξη της παράδοσης και αφετέρου με την αναζήτηση νέων δρόμων έκφρασης μέσα από τη ζωντανή σχέση της μουσικής με τον άνθρωπο σήμερα. Η βυζαντινή και η παραδοσιακή μουσική, για μένα, δεν είναι απλώς ιστορικά τεκμήρια ή αντικείμενα μελέτης· είναι ζωντανές μορφές δημιουργίας που μιλούν για την ψυχή, τη μνήμη και την ταυτότητα των ανθρώπων. Μέσα από τη διδασκαλία, τις συναυλίες, τη δισκογραφία και την επιστημονική μου δραστηριότητα, προσπαθώ να γεφυρώσω το παρελθόν με το παρόν, να δείξω ότι η μουσική είναι μια συνεχιζόμενη διαδικασία, που εξελίσσεται αλλά δεν χάνει τη ρίζα της.

Στη σημερινή εποχή, που συχνά χαρακτηρίζεται από κρισιολογία, πνευματική αβεβαιότητα και στιγμές «σκοταδισμού», η μουσική έχει μια διττή αποστολή: να λειτουργεί ως φάρος φωτός, γνώσης και συναισθηματικής καλλιέργειας, αλλά και ως γέφυρα που ενώνει διεστώτα, ανθρώπους, γενιές και πολιτισμούς. Μέσα από τη μουσική, η κοινωνία μπορεί να ανακαλύψει ξανά την αξία της δημιουργίας, της αλήθειας και της ομορφιάς, που δεν υποτάσσονται στην αδράνεια ή στη λήθη. Με άλλα λόγια, η μουσική παραμένει ένα εργαλείο αντίστασης και ταυτόχρονα ένας τρόπος να βλέπουμε τον κόσμο πιο καθαρά και πιο ελπιδοφόρα.

Σύντομο Βιογραφικό Σημείωμα Πέτορυ Παπαεμμανουήλ

Γεννημένος και μεγαλωμένος στη Δράμα, ασχολείται με τη βυζαντινή μουσική και το δημοτικό τραγούδι από την ηλικία των έξι ετών.

Είναι Δρ. Θεολογίας με ειδίκευση στη βυζαντινή μουσικολογία και ψαλτική τέχνη, με θέμα διατριβής «Η θρησκευτική λαϊκή ποίηση και μουσική της Ιωνίας και των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου». Κατέχει πτυχίο και δίπλωμα βυζαντινής μουσικής, από την τάξη του Άρχοντος Πρωτοψάλτου Χαριλάου Ταλιαδώρου, ενώ έχει παρακολουθήσει επί δεκαετία (1993-2003) τα Πατριαρχικά Αναλόγια υπό την χοραρχία του Άρχοντος Πρωτοψάλτου της ΜΧΕ Λεωνίδα Αστέρη. Παράλληλα, έχει περατώσει τις σπουδές του στα ανώτερα θεωρητικά της ευρωπαϊκής μουσικής, όπως επίσης, και στη θεωρία της ανατολικής μουσικής με τον καθηγητή του ΕΚΠΑ Θωμά Αποστολόπουλο.

Από το 2000 έως σήμερα είναι ο υπεύθυνος καθηγητής της σχολής βυζαντινής μουσικής του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης και από το Σεπτέμβριο του 2023 ο διευθυντής της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεως Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς. Επίσης, από το 1996 έως το 2011 δίδαξε τη Βυζαντινή μουσική στο Δημοτικό Ωδείο Δράμας.

Παράλληλα, διδάσκει παραδοσιακό τραγούδι σε διάφορους πολιτιστικούς συλλόγους. Υπηρέτησε ως Γ΄ Ιεροψάλτης στον Ι. Ναό Παναγούδας Θεσσαλονίκης (1993-1994) και ως Λαμπαδάριος στον Ι. Ναό Αναλήψεως του Κυρίου Θεσσαλονίκης (1994-1998), ενώ από το 1998 έως τον Οκτώβριο του 2022 διετέλεσε πρωτοψάλτης του ιδίου Ναού. Από το Νοέμβριο του 2022 έως σήμερα είναι ο πρωτοψάλτης του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Καλαμαριάς.

Είναι ιδρυτής και χοράρχης των Βυζαντινών χορών «Δομέστικοι της Δράμας» (1996-2015), «Βυζαντινός χορός ΚΩΘ» (2000 έως σήμερα) και Χορός Ψαλτών Ιεράς Μητροπόλεως Ν. Κρήνης και Καλαμαριάς «Ιάκωβος ο Πρωτοψάλτης» (2023 έως σήμερα). Επίσης, ασχολείται ενεργά με τις επιτόπιες καταγραφές του δημοτικού τραγουδιού, συμμετέχει σε διάφορα διεθνή συνέδρια με εισηγήσεις που αφορούν στην ψαλτική τέχνη και στο δημοτικό τραγούδι και έχουν δημοσιευτεί άρθρα του σε επιστημονικά περιοδικά.

Αριθμεί περισσότερες από 350 συναυλίες στην Αίγυπτο, στη Βουλγαρία, στην Ελλάδα, στις Η.Π.Α., στην Ιταλία, στην Κύπρο, στην Πολωνία, στην Τουρκία, στην Τσεχία κ.α. Έχει συνεργαστεί με κορυφαίους ερμηνευτές του παραδοσιακού μας τραγουδιού Χρόνη Αηδονίδη, με τον οποίο έχει εκδώσει ένα δίσκο ακτίνας, τον Βαγγέλη Δασκαλούδη, την Αρετή Κετιμέ, τη Dilek Koc κ.α. Παράλληλα, έχει εκδώσει οκτώ (8) δίσκους ακτίνας βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής και δημοτικού τραγουδιού («Καλώς ανταμωθήκαμε», «Χριστός Πάσχων-Χριστός Ανέστη», «Φίλοι μ΄ καλώς ορίσατε», «Τα τραγούδια μας», «Ωδήν επινίκιον Χριστώ Αναληφθέντι», «Τραγούδια του Μακεδονικού Αγώνα από την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας» «Δραμινό Συναξάρι» και «Ρόδον το αμάραντον») και έχει βιντεοσκοπήσει και ηχογραφήσει για την ελληνική και πολωνική ραδιοφωνία και τηλεόραση.

Τέλος, έχει τιμηθεί με το οφφίκιο του Άρχοντος Μαΐστωρος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας.