Ημερομηνία Δημοσίευσης: 05/06/2015
Της δημοσιογράφου Εύας Μαρά
«Τα θηλυκά είναι εδώ”
Ναταλία Κουτσούγερα: “Το κεντρικό θέμα της ταινίας αφορά στο πώς δυο γυναίκες (street dancers) επιτελούν το φύλο τους μέσα από τους διαγωνιστικούς χορούς του δρόμου και της hip-hop σκηνής και πώς συγκροτείται η θηλυκή υποκειμενικότητα σ’ ένα ανδροκρατούμενο χώρο, όπως το hip-hop”.
Η Ναταλία Κουτσούγερα, διδάκτορας – ερευνήτρια της κοινωνικής ανθρωπολογίας με έντονη δραστηριότητα στο χώρο του αντικειμένου της τα τελευταία χρόνια, θα πειραματιστεί επιτυχώς και στο χώρο της σκηνοθεσίας και παραγωγής στον κινηματογράφο εστιάζοντας στα εθνογραφικά φιλμ.
Εμπνευσμένη, πρωτοποριακή με καινοτόμο και δημιουργικό πνεύμα, η εκκολαπτόμενη και πολλά υποσχόμενη σκηνοθέτιδα – κινηματογραφίστρια, θα μας απασχολήσει σοβαρά με τις δύο ταινίες – ντοκιμαντέρ της.
Ο λόγος για τις ταινίες “Born to Break” το 2011 (σε συμπαραγωγή, στο 2ο Εθνογραφικό Φεστιβάλ Αθηνών) και το πρόσφατο “The girls are here” ή αλλιώς “Τα θηλυκά είναι εδώ”, το οποίο προτάθηκε για βραβεία κοινού στο φετινό 17ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
Πώς προέκυψε η σκηνοθεσία και δη στον κινηματογραφικό χώρο με σταθερή εμμονή στο εθνογραφικό φιλμ, κυρία Κουτσούγερα;
Κατά βάση είμαι κοινωνικός ανθρωπολόγος, όχι σκηνοθέτης. Ωστόσο στην κοινωνική ανθρωπολογία έχει αναπτυχθεί ένας κλάδος που ονομάζεται οπτική ανθρωπολογία και χρησιμοποιεί μεθόδους και τεχνικές όπως η φωτογραφία και ο κινηματογράφος για να μελετήσει και να αποτυπώσει την κοινωνική πραγματικότητα. Το εθνογραφικό φιλμ, με το οποίο ασχολήθηκα τα τελευταία πέντε χρόνια, βασίζεται σε κλασικές ανθρωπολογικές μεθόδους όπως η επιτόπια παρατήρηση και οι συνεντεύξεις.
Από την εμπειρία που έχω αποκομίσει θεωρώ ότι ο κινηματογράφος παρέχει μια ιδιαίτερη αμεσότητα και διαδραστικότητα ανάμεσα στο ερευνητικό υλικό και τον αποδέκτη και αντίστροφα, η ανθρωπολογική μέθοδος προσφέρει μια ενδοσκοπική ματιά από τα μέσα εμπλουτίζοντας το κινηματογραφικό αποτέλεσμα. Επιπλέον, το «οπτικό» διαθέτει τεράστια δύναμη και ιδιαίτερα στη θεματική περιοχή που εξειδικεύομαι, τους θεαματικούς χορευτικούς πολιτισμούς του hip-hop, η κάμερα βοηθά πολύ στην ανάδειξή των πτυχών και σημαινόμενων της σωματικής κίνησης. Μέχρι στιγμής έχω πραγματοποιήσει δυο εθνογραφικά ντοκιμαντέρ για τους χορούς του δρόμου και της hip-hop σκηνής, το «Born to Break» (“Πλασμένοι να τα σπάνε) (2011 σε συμπαραγωγή) και το πιο πρόσφατο «Τα Θηλυκά είναι εδώ» (2015), όπου εξερευνώ την συγκρότηση της γυναικείας υποκειμενικότητας μέσα από τους street χορούς.
Τι σημαίνει για εσάς προσωπικά σκηνοθεσία και πώς την αντιλαμβάνεσθε;
Για μένα η σκηνοθεσία που συμβαδίζει απαραίτητα και με το μοντάζ (συνέχιζα να φιλμάρω κατά τη διάρκεια του μοντάζ), είναι μια διαδικασία που χρειάζεται βασικές γνώσεις και τεχνικές, αλλά κυρίως ο σκηνοθέτης πρέπει να διαθέτει το προνόμιο του παρατηρείν και να έρχεται σε στενή εγγύτητα με τα πρόσωπα και τα περιβάλλοντα που φιλμάρει. Και προπάντων να είναι σε θέση να λειτουργεί ερμηνευτικά προκειμένου να δημιουργήσει ένα «κείμενο». Η ανθρωπολογία με έχει βοηθήσει πάρα πολύ σε αυτό!
Mε αφορμή την ταινία σας «Τα θηλυκά είναι εδώ” που παρουσιάστηκε στο φετινό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης “, δώστε μας το στίγμα και την ταυτότητά του. Ποια η κεντρική θεματική του και τι μηνύματα διαπερνά στον θεατή;
Το κεντρικό θέμα του ντοκιμαντέρ αφορά στο πώς δυο γυναίκες street dancers επιτελούν το φύλο τους μέσα από τους διαγωνιστικούς χορούς του δρόμου και της hip-hop σκηνής και στο πώς συγκροτείται η θηλυκή υποκειμενικότητα σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο όπως το hip-hop. Το φιλμ περιηγείται σε διάφορους χώρους, όπως σχολές χορού, εθνικούς, τοπικούς και διεθνείς street διαγωνισμούς και show. Επιπλέον καταγράφει τις διαδρομές των δυο κοριτσιών και τις επαφές τους με τις ομάδες στις οποίες συμμετέχουν.
Εάν μπορούμε να μιλήσουμε για ένα κεντρικό μήνυμα που απευθύνει το έργο αυτό στο ευρύ κοινό, είναι ότι το street, το hip-hop και οι χοροί τους, ενάντια σε μια εικόνα που έχει χτιστεί κυρίως από τα ΜΜΕ – ότι δηλαδή αυτό συνδέεται με την εμπορική εκμετάλλευση και ένα φαλλολογοκεντρικό μοντέλο – είναι μια σημαντική κουλτούρα που αγκαλιάζει τη διαφορετικότητα. Δεν είναι εμπόρευμα ή απλώς ένα χόμπι, αλλά ένας τρόπος ζωής, βασισμένος σε συγκεκριμένη ιδεολογία και ιστορία, όπου μια δυναμική φεμινιστική και αντισεξιστική φωνή μπορεί να ευδοκιμήσει και να προσφέρει πολλά.
Ποιο ήταν το δικό σας ζητούμενο – αρχικός στόχος, όταν ξεκινήσατε τα γυρίσματα της ταινίας σας;
Ο αρχικός μου στόχος ήταν να διερευνήσω το τι σημαίνει ο κάθε χορός για τις δυο κοπέλες και γιατί τους επέλεξαν. Εξειδικεύονται σε διαφορετικά χορευτικά στιλ του δρόμου, του hip-hop και των κλαμπ όπως το popping, το hip-hop party dance, το waacking και το house dance. Τα κορίτσια συνδυάζουν αυτά τα styles στους διαγωνισμούς και στα show και παράλληλα τα διδάσκουν σε σχολές και σεμινάρια.
Ένα δεύτερο κομμάτι ήταν το πώς βλέπουν το φύλο τους, τη θηλυκότητά τους και το σώμα τους σε σχέση με το χορό και τους άντρες γύρω τους. Ένα τρίτο ζητούμενο ήταν το πώς επιτελούν τον εαυτό τους επάνω στη σκηνή στους διαγωνισμούς. Και επίσης πώς διαμορφώνεται η ταυτότητά τους σε σχέση με τις ομάδες τους. Αυτό που με κέρδισε ωστόσο στην πορεία και αυτό στο οποίο στάθηκα περισσότερο, ήταν η φιλία μεταξύ τους, η «γυναικεία» αλληλεγγύη και ενσυναίσθηση που είχαν αναπτύξει για να επιβιώσουν στον χώρο, που είναι βαθιά ανταγωνιστικός, πόσο μάλλον για τις γυναίκες ανάμεσα σε τόσους άντρες.
Ο τίτλος “Τα θηλυκά είναι εδώ” πώς αιτιολογείται;
Ο τίτλος εμπνέεται από μια ατάκα της Στέλλας και της Στεφανίας και συμπυκνώνει την έμφαση που δίνουν στην γυναικεία δύναμη και αγωνιστικότητα.
Η ταινία – ντοκιμαντέρ σας “Τα θηλυκά είναι εδώ” που απευθύνονταν στα βραβεία κοινού του φετινού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, τι συνέχεια πλεύσης θα ακολουθήσει;
Η ταινία θα συμμετάσχει σε διάφορα φεστιβάλ στην Αθήνα όπως στο φετινό Εθνογραφικό Φεστιβάλ Αθηνών (Νοέμβριος 2015) και στο Athens Video Dance Project (Ιανουάριος 2016) και θα σταλεί σε διάφορα άλλα Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ και εθνογραφικού κινηματογράφου στο εξωτερικό.
Ποια τα στοιχεία επικαιρότητας που προβάλλονται στην ταινία σας;
Οι hip-hop και street χοροί είναι από μόνοι τους επίκαιροι και δημοφιλείς όσο ποτέ. Έχουν μια ιδιαίτερη άνθιση τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της καλής ενσωμάτωσής τους στο αστικό περιβάλλον και της έντονης στροφής των νεανικών ομάδων στον αστικό-δημόσιο χώρο. Μην ξεχνάμε ότι πολλοί από τους χορευτές/τριες ξεκινούν από το δρόμο ή τη γειτονιά, ενώ κάποιοι άλλοι πάνε κατευθείαν στις σχολές.
Οι δύσκολες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες ωθούν τους νέους σε δραστηριότητες τέτοιου τύπου καθώς ψάχνουν διέξοδο από διάφορα προβλήματα. Και έξω από τη χώρα μας οι χοροί αυτοί είναι πολύ δημοφιλείς και συγχωνεύονται και με άλλες κατηγορίες «καλλιτεχνικού» χορού, όπως ο σύγχρονος χορός. Συνάμα η χορευτική κουλτούρα του δρόμου είναι μια παγκοσμιοτοπική κουλτούρα που θεμελιώνεται στη «σοβαρή» ιδεολογία του hip-hop, μια ιδεολογία που ξεκίνησε από Djs και συμμορίες Αφρικανών και Λατίνων μεταναστών στις συνοικίες του Bronx της Νέας Υόρκης το 1970. Οι συμμορίες αυτές επίλυαν τις εδαφικές και άλλες διαφορές τους με το διαγωνιστικό χορό, στις βασικές αρχές του hip-hop, της ειρήνης, της αγάπης, της ενότητας και του να περνάει κανείς καλά (peace, love, unity and have fun).
Από αυτή την άποψη η κουλτούρα αυτή έχει πολλά να δώσει διότι ενσωματώνει στους κόλπους της διάφορες γενιές μεταναστών, καλλιεργεί την ισοτιμία, την ομαδικότητα, μάχεται το ρατσισμό και την προκατάληψη, προτάσσοντας τον σεβασμό εαυτού και άλλου όπως και την έντιμη μάχη ως βασικό αξιακό της σύστημα. Για τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά ο χορός είναι όλη τους η ζωή και η ομάδα αποτελεί μια δεύτερη (αν όχι πρώτη) οικογένεια. Συχνά αποκαλούν ο ένας τον άλλον «αδερφό» ή «αδερφή» και αυτό σηματοδοτεί μια αλλαγή προς νέες μορφές συγγένειας και νέες εννοιολογήσεις του συγγενικού δεσμού.
Μαζί με τα άλλα κομμάτια του hip-hop, το Μcing, το graffiti και το Djing, οι χοροί του δρόμου και του hip-hop μπορούν να αποτελέσουν μια σημαντική φωνή που διαπνέει και εκφράζει πολλούς «πολιτικούς» χώρους και συλλογικότητες, λιγότερο ή περισσότερο ανατρεπτικούς/κες. Ο ρόλος του hip-hop είναι ενεργός στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα. Στο φιλμ για παράδειγμα προβάλλεται και μια χορογραφία όπου η ομάδα των κοριτσιών, οι Funky Habits, χορογραφούν την δολοφονία του Παύλου Φύσσα και εκφράζουν τον πόνο και την διαμαρτυρία μιας ολόκληρης κοινωνίας που βράζει.
Η προσωπική σκηνοθετική ματιά – προσέγγιση και η γενικότερη σκηνοθετική αισθητική σας, ποια είναι;
Δεν μπορώ να πω ότι ακολουθώ κάποια συγκεκριμένη σκηνοθετική αισθητική. Με εμπνέουν τα πρόσωπα, οι χώροι και οι ατμόσφαιρες που δημιουργούνται και συνδιαμορφώνουν την αισθητική του φίλμινγκ. Το συγκεκριμένο χορευτικό ντοκιμαντέρ πήρε έναν γραμμικό, γρήγορο ρυθμό, χωρίς πολλές σιωπές, κορυφώσεις και μακροσκελείς αφηγήσεις γιατί η ίδια η κινητική και θεαματική επιτελεστικότητα των κοριτσιών με ενέπνευσε.
Έδωσα μεγάλη έμφαση στη σχέση κίνησης, στιλ χορού, προσωπικότητας και αφήγησης. Καθώς προχωρούσα τα πλάνα γίνονταν όλο και πιο κοντινά και τονίζονταν οι εκφράσεις προσώπου και οι κινήσεις των μυών του σώματος καθώς και οι σωματικές διαντιδράσεις τους. Οι διαδρομές τους, οι διαγωνιστικοί χώροι, τα αντικείμενα της κουλτούρας τους και το αστικό περιβάλλον ήταν βασικά σημεία αναφοράς στην πορεία του φίλμινγκ και προσπάθησα να τα χρησιμοποιήσω και πιο αφαιρετικά.
Πόσο επηρέασε τη σκηνοθετική σας σκέψη η εν λόγω οικονομική αιμορραγία της χώρας μας;
Πάρα πολύ. Και δεν εννοώ μόνο οικονομικά επειδή αναγκάστηκα να χρηματοδοτήσω η ίδια το φιλμ. Το θέμα δεν είναι μόνο οικονομικό, ούτε της τωρινής κρίσης. Διαμοιρασμένοι και κατακερματισμένοι σε πολλές δουλειές προκειμένου να επιβιώσουμε, όλοι εμείς που προσπαθούμε να παράγουμε ποιοτικό ακαδημαϊκό και καλλιτεχνικό έργο, ξεπερνάμε τα ανθρώπινα όρια αντοχής. Εγώ για παράδειγμα ένα μεγάλο μέρος του φίλμινγκ και του μοντάζ, δούλευα παράλληλα σε οκτάωρη δουλειά. Πώς αλλιώς θα το χρηματοδοτούσα άλλωστε; Αναγκαζόμουν να δουλεύω τα Σαββατοκύριακα επί δυο χρόνια.
Το επόμενό σας επαγγελματικό βήμα… ίσως μια νέα ταινία υπάρχει υπό σκέψιν;
Ναι υπάρχει μια σκέψη για ένα sequel σε πιο αφαιρετικό ύφος και με περισσότερα αργά πλάνα και συγκεκριμένα γεγονότα, όπου θα ξεδιπλώνονται και άλλες πτυχές της ζωής και έκφρασης των κοριτσιών. Επίσης ίσως και κάποιο άλλο φιλμ που θα αναφέρεται σε άλλου τύπου νεανικό πολιτισμό. Θα δούμε. Αρκεί πλέον να υπάρχει «κανονικός» χρόνος και χρηματοδότηση γι αυτό.
Εν κατακλείδι, ποιο αποτελεί το προσωπικό σας μότο στη ζωή;
Το μότο μου στη ζωή είναι το εξής: “Να μη φοβάσαι να πέσεις στα βαθιά ακολουθώντας πάντα το ένστικτό σου”!
Βιογραφικό Ναταλίας Κουτσούγερα
Η Ναταλία Κουτσούγερα είναι διδάκτορας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιστρέφονται γύρω από ζητήματα ανθρωπολογίας του χορού, λαϊκού πολιτισμού, διασκέδασης και φύλου. Η διδακτορική της διατριβή αναφέρεται στη νυχτερινή «λαϊκή» διασκέδαση στο Περιστέρι (2013).
Το 2011 πραγματοποίησε σε συμπαραγωγή με τη Φωτεινή Στεφανή ένα δεκάλεπτο βίντεο για τους χορούς του δρόμου και της hip-hop σκηνής, καθώς και ένα εθνογραφικό φιλμ για το break dance στην Αθήνα με τίτλο «Πλασμένοι για να τα Σπάνε» (Born to Break), το οποίο συμμετείχε στο 2ο Εθνογραφικό Φεστιβάλ Αθηνών. Στο τελευταίο εθνογραφικό της φιλμ, «Τα Θηλυκά είναι Εδώ» (The Girls are Here), το οποίο συμμετείχε στο 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και προτάθηκε για το βραβείο κοινού, εξερευνά την συγκρότηση και επιτέλεση της γυναικείας υποκειμενικότητας στην street και hip-hop χορευτική σκηνή.
